اطلاق (منطق)اطلاق یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای عدم بیان کیفیت حکم در قضیه است. ۱ - توضیح اصطلاحاطلاق در قضایا مقابل توجیه است و به معنای ذکر نکردن جهت در قضیه است. ۲ - قضیه موجهه و مطلقه«قضیه موجهه» قضیه‌ای است که در آن، به جهت تصریح شده و ماده قضیه بیان شده باشد. در مقابل، «قضیه مطلقه» قضیه‌ای است که در آن به جهت تصریح نشود و ماده قضیه در حال ابهام باشد. اطلاق و توجیه عیناً مشابه اهمال و حصر قضیه است، زیرا همچنان که در مهمله کمیت افرادِ موضوع بیان نشده، در مطلقه نیز کیفیت حکم بیان نشده است و همچنان که در محصوره، کمیت افراد موضوع ذکر شده در موجهه نیز کیفیت حکم بیان شده است. لفظ اهمال و اطلاق هر دو یک معنا را می‌رسانند، زیرا معنای اطلاق بیان نکردن خصوصیات چیزی است و اهمال نیز به معنای مجمل‌گذاشتن و تصریح نکردن به جزئیات و خصوصیات مورد است؛ بنابراین همچنان که اهمال، ترک بیان کمیت است، اطلاق در اصطلاح منطق نیز ترک بیان کیفیت است، در صورتی که قضیه در واقع نه بدون کمیت و نه بدون کیفیت است. قضیه مطلقه، جزء موجهات نیست و در مقابل موجهات است، زیرا چنان‌که معلوم شد اطلاق قضیه، ترک ذکر جهت است و در عین حال به طور مجاز، آن را یکی از موجهات دانسته‌اند. ۳ - اقسام اطلاقاطلاق دو قسم است: ۱. اطلاق خاص ۲. اطلاق عام. [۸]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۲، ص۲۸.
۴ - تعریف اطلاق عام و خاص«اطلاق عام» آن است که در بردارنده همه قضایای فعلی است و شامل ضروری ذاتی می‌شود، چنان‌که ثامسطیوس قائل است و اطلاق خاص آن است که شامل ضروری ذاتی نمی‌شود، چنان‌که اسکندر افرودیسی قائل است. [۹]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۷۴.
۵ - نکتهاطلاق در کاربردی دیگر به معنای حمل کردن و عنوانْ قرار دادن لفظی برای معنایی نیز به کار می‌رود و به دیگر بیان، به معنای استعمال لفظ در معناست. [۱۰]
خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۲۱.
[۱۲]
ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۸۵-۸۶.
[۱۳]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، ص۳۱۳.
۶ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: (۱) خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی. (۲) ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة. (۳) مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه. (۴) حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. (۵) ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات. (۶) خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. (۷) ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق). (۸) مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. (۹) صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی. ۷ - پانویس
۸ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «اطلاق»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۱/۸. خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی به انضمام واژه نامه فرانسه و انگلیسی، ص۲۱. |